شرایط و روش های فسخ قرارداد به معنای پایان دادن به اثرات حقوقی قرارداد و لغو آن به صورت یکجانبه توسط یکی از طرفین قرارداد یا شخص ثالث است. اصلی‌ترین جنبه در این تعریف، اختیار و صلاحیتی است که دارنده حق فسخ آن را به موجب توافق طرفین قرارداد یا بر اساس قوانین، در پایان دادن به اعتبار و اثرات معامله دارد. فسخ قرارداد، معمولاً برای قراردادهای لازم‌الاجرا اهمیت دارد، در حالی که در قراردادهای جاری، هر یک از طرفین می‌توانند در هر زمانی که بخواهند، قرارداد را مختل کنند.
فسخ قرارداد
فسخ قرارداد معامله یکی از روش‌هایی است که طرفین قرارداد می‌توانند از آن استفاده کنند تا تعهدات قراردادی خود را پایان دهند و معامله را لغو کنند. این حق مشروط به رعایت شرایط خاصی است و در صورتی که شروط مربوطه در قرارداد رعایت نشود، امکان استناد به این حق وجود ندارد.
همچنین، برخی از حقوق فسخ تنها برای یکی از طرفین معامله فراهم شده و طرف دیگر اجازه استفاده از آن را ندارد. بنابراین، آگاهی از شرایط فسخ معامله و مواردی که منجر به ابطال قرارداد می‌شوند، برای لغو معامله ضروری است.
در این مقاله، دیوان خرد قصد دارد به بررسی شرایط فسخ قرارداد و ابطال آن و شرایط فسخ قرارداد بپردازد. برای درک بهتر موضوع، با ما همراه باشید و اطلاعات بیشتری را در این زمینه کسب کنید.
شرایط فسخ قرارداد
مطابق ماده 219 قانون مدنی، هرگاه طرفین یا یکی از آنها به هر دلیلی قصد داشته باشند که قرارداد یا معامله‌ای که انجام داده‌اند را لغو یا خاتمه دهند، لازم است که به تعهدات خود عمل نموده و شرایط مربوطه را رعایت کنند. در این مواقع، امکان فسخ معامله و پایان دادن به حیات آن وجود دارد، با شرط آنکه شرایط لازم برای فسخ رعایت شده باشد که در این بخش به آنها پرداخته شده است.
یکی از این شرایط این است که معامله به نحو معمول و معتبر صورت گرفته باشد، بدین معنا که معامله ممکن است به صورت عقد لازم یا جایز انجام شده باشد. به موجب ماده 185 قانون مدنی، عقد لازم عقدی است که طرفین حق فسخ آن را نداشته باشند، به جز در مواردی که فسخ مجاز است. از طرف دیگر، عقد جایز عقدی است که هر یک از طرفین هر زمانی که بخواهند، می‌توانند قرارداد را مختل کنند. بنابراین، در این حالت شرایط خاصی برای فسخ لازم نیست.
شرط دیگر برای فسخ معامله، وجود حق فسخ در قرارداد یا با رضایت طرفین است. به این ترتیب، طرفین می‌توانند با در نظر گرفتن حق فسخ معامله و شرایط آن، برای خود یا طرف مقابل یا شخص ثالث، حق فسخ را مد نظر قرار دهند. با این حال، مطابق ماده 401، در این نوع حق فسخ که به آن “خیار شرط” گفته می‌شود، باید حتماً مدت مشخص شود، در غیر این صورت هر دو شرط و معامله باطل است.
همچنین، در برخی موارد، قانونگذار مستقیماً حق فسخ را برای طرفین قرارداد تعیین کرده تا از ورود ضرر و زیان به آنها جلوگیری کند. حق فسخ قانونی شامل خیاراتی مانند خیار عیب، خیار حیوان، خیار شرط، تاخیر ثمن، خیار وصف، خیار غبن، خیار مجلس، تدلیس، تبعض صفقه و خیار تخلف شرط است که از این میان، خیار غبن، عیب، تدلیس و خیار تخلف از وصف، فوری هستند.
برای اعمال خیارات قانونی، طرفین نیازی به اسقاط کافیه خیارات یا هر عمل حقوقی دیگری ندارند. همچنین، فسخ یک عمل حقوقی است و بنابراین برای موثر بودن آن، اعلام اراده فسخ به ترتیب قانونی نیاز است، مانند ارسال اظهارنامه به طرف مقابل.
ماهیت فسخ قرارداد
ماهیت فسخ قرارداد را به بیان ساده بخواهیم عنوان کنیم به این صورت است که فسخ قرارداد به معنای انحلال و پایان دادن به قرارداد توسط یک طرف است و نوعی ایقاع است که توسط این طرف اعمال می‌شود. در فسخ قرارداد، یکی از طرفین به طور مستقل و بدون نیاز به رضایت طرف دیگر می‌تواند حق فسخ خود را اجرایی کند و این عمل را ایقاع می‌نامند.
فسخ قرارداد بدون وجود دلیل قانونی از سوی هیچ کدام از طرفین ممکن نیست و هر کدام از طرفین قرارداد که قصد دارد آن را فسخ کند، باید خسارت فسخ را تحمل کند. لازم به ذکر است که افراد تحت هیچ شرایطی نمی‌توانند به صورت یک طرفه معامله را فسخ کنند و حق فسخ فقط در صورتی امکان‌پذیر است که این حق در قرارداد ذکر شده باشد.
ماهیت شرط فسخ قرارداد و آثارش:
1-ماهیت شرط فسخ قرارداد در صورت عدم پرداخت مبلغی از ثمن در موعد مقرر، به عنوان یکی از حالت‌های شرط فاسخ بررسی می‌شود.
2-در صورت انتقال مبیع به شخص ثالث و اعلام فسخ یا انفساخ قرارداد توسط دادگاه، مورد معامله در حکم تلف قرار می‌گیرد.
انواع و روش های فسخ قرارداد
یکی از روش ها شرایط فسخ معامله از طرف فروشنده می باشد به این صورت که:
در مواردی که یک معامله بیعی انجام می‌شود، ممکن است فروشنده به دلایل مختلف تمایل به فسخ آن داشته باشد. در این شرایط، او می‌تواند با رعایت شرایط معین، بیع را لغو کرده و از تعهدات خود خارج شود. همانطور که پیش‌تر بیان شد، معامله در دو حالت از طرف فروشنده می‌تواند فسخ شود. در مواردی که حق فسخ در خود قرارداد معامله درج شده باشد، یعنی در خیار شرط، شرایط استفاده از آن به عهده خود طرفین می باشد.
در مواردی که قانونگذار حق فسخی را برای فروشنده در نظر گرفته، شرایط اعمال آن نیز تعیین شده است. در این بخش از مقاله، شرایط فسخ معامله از سوی فروشنده برای هر یک از خیارهای فسخ بررسی شده است.
مطابق با ماده 396 قانون مدنی، یکی از مواردی که فروشنده می‌تواند حق فسخ را اعمال کند، خیار مجلس است. طبق ماده 397 قانون مدنی، طرفین تا زمانی که در جلسه عقد حاضر و تفریق نشده‌اند، حق فسخ معامله را دارند. بنابراین شرط اعمال خیار مجلس از سوی فروشنده، این است که طرفین در جلسه عقد حضور داشته و آن را ترک نکرده باشند. یکی از دیگر موارد فسخ معامله از سوی فروشنده، خیار تاخیر ثمن معامله از سوی خریدار است. برای اعمال این حق فسخ، باید شرایط ماده 402 رعایت شود که عبارتند از:
1-معامله به صورت مبیع عینی یا در حالت آن باشد.
2-مدتی برای پرداخت یا تحویل معامله تعیین نشده باشد.
3-سه روز از تاریخ عقد معامله گذشته باشد.
4-هیچ یک از طرفین کالا را تحویل نکنند و هیچ یک از طرفین مبلغ کامل را پرداخت نکنند.
مطابق با ماده 416 قانون مدنی، اگر فروشنده کالا را با قیمتی کمتر از نرخ روز بفروشد و این تفاوت قیمت به طور فاحش باشد، او اختیار دارد که معامله را فسخ کند. اعمال این نوع حق فسخ یعنی خیار غبن نیز دارای شرایطی می باشد که از جمله آنها می‌توان به فوری بودن و غیرقابل مساحمه بودن تفاوت قیمت اشاره نمود. توجه به این نکته مهم است که این نوع خیار برای خریدار نیز وجود دارد، و او هم می‌تواند با رعایت شرایط مذکور، معامله را فسخ نماید.
همچنین، در مواردی که خریدار تعهد می‌کند که شرطی را انجام دهد و به آن عمل نکند، فروشنده بر اساس مواد 234 تا 235 حق فسخ معامله را خواهد داشت. طبق ماده 439، اگر فروشنده به هر نحوی از سوی طرف دیگر فریب داده شود، می‌تواند معامله را فسخ کند. فوری بودن اعمال حق فسخ، شرط ضروری برای استفاده از این نوع خیار، یعنی خیار تدلیس، محسوب می‌شود که این حق، برای خریدار نیز در نظر گرفته شده است.
یکی دیگر از شرایط فسخ معامله از طرف خریدار می باشد به صورت که:
قانونگذار حق فسخ معامله را برای خریدار تعیین کرده است، به گونه‌ای که در مواردی که بر اثر انجام معامله، خریدار به ضرر و زیانی بیفتد، او می‌تواند معامله را فسخ کند. این فسخ معامله به شرط رعایت شروطی انجام می‌شود. در این بخش از مقاله، شرایط فسخ معامله از طرف خریدار مورد بررسی قرار گرفته است.
همانطور که در قسمت گذشته ذکر شد، یکی از حقوق فسخ معامله، خیار مجلس است که به طبق ماده 397 قانون مدنی، این حق برای هر دو طرف معامله، یعنی هم فروشنده و هم خریدار، در نظر گرفته شده است. بنابراین، خریدار می‌تواند تا زمانی که طرفین در مجلس عقد حضور دارند و آن را ترک نکرده‌اند، معامله را لغو کند.
یکی از حقوق منحصر به فرد برای خریدار، خیار حیوان است که به طبق ماده 398 قانون مدنی، این حق فقط در مواردی که مبیع حیوان استفاده شده باشد، اعمال می‌شود و خریدار می‌تواند ظرف سه روز از زمان خرید، معامله را لغو کند. در اینجا، شرط اعمال این حق فسخ، این است که مبیع باید حتماً حیوان باشد و همچنین خریدار باید ظرف سه روز از اعلام مشکل به فروشنده، معامله را فسخ کند. این نوع حق فسخ فقط در معاملات مربوط به خرید و فروش حیوانات معتبر است.
هرگاه خریدار یک مالی را که فقط شنیده و ندیده، خریداری کند و بعداً متوجه شود که کالا معیوب است، مطابق ماده 423 قانون مدنی، او حق فسخ معامله را دارد. شرط اعمال این حق، یعنی خیار عیب، این است که عیب در زمان خرید وجود داشته باشد و یا اگر آشکار است، خریدار از آن اطلاع نداشته باشد. همچنین، فسخ معامله بر اثر وجود عیب، به عنوان یک حق فوری در نظر گرفته می‌شود و خریدار باید پس از آگاهی از مشکل، برای فسخ معامله اقدام کند.
موارد فسخ قرارداد
در موارد فسخ قرارداد به این تعریف می رسیم که حق به هم زدن معامله در اصطلاح حقوقی به عنوان “خیار” شناخته می‌شود. خیار به معنای اختیار بر هم زدن عقد و قرارداد است، و در موارد زیر، خریدار و فروشنده می‌توانند معامله را لغو کنند. برخی از انواع خیاراتی که در قانون مدنی ذکر شده است عبارتند از:
خیار مجلس:
خریدار و فروشنده، بعد از انجام معامله و تا زمانی که جدا نشده‌اند، می‌توانند در مجلس معامله را فسخ کنند.
خیار شرط:
در برخی عقود بیع، شرط ممکن است حاکم شود که هر یک از فروشنده، خریدار، یا شخص ثالث، در مدت معینی حق فسخ معامله را داشته باشند.
خیار تاخیر ثمن:
اگر مشتری معامله را که به صورت نقدی تهیه کنید، تا سه روز تسویه نکند و فروشنده نیز جنس را پس ندهد، اگر مشتری شرط تأخیر در عدم پرداخت ثمن یا تحویل جنس را نداده باشد، فروشنده در این صورت می تواند معامله را لغو کند.
خیار رؤیت و تخلف وصف:
اگر مشتری مشخص شود که مورد معامله فاقد وصفی است که به او گفته شده بود، مشتری می‌تواند معامله را فسخ کند.
خیار غبن:
اگر فروشنده معامله را به قیمتی بالاتر از قیمت روز آن بفروش برساند، در این صورت طرفین قرارداد می‌توانند معامله را لغو کنند.
خیار عیب:
اگر مورد معامله معیوب بوده و این عیب پنهان یا در زمان معامله شناخته نشده باشد، مشتری می‌تواند معامله را فسخ کند.
خیار تدلیس:
اگر فروشنده درهنگام معامله تدلیس کرده باشد، مشتری می‌تواند معامله را لغو کند.
خیار تخلف شرط:
اگر فروشنده یا خریدار شرطی را انجام ندهند، طرف دیگر می‌تواند معامله را فسخ کند.
خیار تعذر تسلیم:
اگر فروشنده نتواند جنس معامله را به مشتری تحویل دهد، مشتری می‌تواند معامله را فسخ کند.
خیار حیوان:
در صورتی که مورد معامله حیوان باشد، مشتری تا سه روز از زمان عقد معامله می‌تواند معامله را فسخ کند.
خیار تبعض صفقه:
اگر برخی از مبیع‌ها در معامله باطل باشند، مشتری می‌تواند معامله را فسخ کند یا قسمتی از آن را قبول کرده و قسمتی را رد کند.
آثار فسخ قرارداد
1-منحل شدن قرارداد:
فسخ قرارداد تاثیراتش را بر آینده متمرکز می‌کند و اثراتش در گذشته احساس نمی‌شود. از زمان فسخ عقد، اثرات آن اعمال می‌شود و هرگونه عملی قبل از فسخ، قابلیت تصرف صحیح را دارد. بنابراین، فسخ قرارداد منجر به انحلال عقد می‌شود و تأثیرات آن در زمان آینده قابل تشخیص است.
2-از بین رفتن اثر عقد:
تأثیرات فسخ قرارداد محدود به انحلال قرارداد محدود نمی‌شود و علاوه بر بازگرداندن وضعیت دو طرف قرارداد به حالت اولیه، از اثر عقد در آینده جلوگیری می‌کند. بنابراین، تصرفاتی که قبل از فسخ عقد انجام شده است، قانونی و نافذ است، اما هر گونه تصرفی که بعد از فسخ انجام شود، غیرقانونی محسوب می‌شود.
نحوه طرح دعوی اعلام فسخ قرارداد
مرحله اول: ارسال اظهارنامه
حق فسخ قرارداد یک‌طرفه است و تنها نیاز به اراده یک طرف دارد. در صورت داشتن حق فسخ در قرارداد، نیازی به توافق و رضایت طرف مقابل نیست. بنابراین، اگر شما حق فسخ را در قرارداد دارید، باید ابتدا اراده خود را برای فسخ معامله به طرف مقابل اعلام کنید. این اعلام معمولاً از طریق ارسال اظهارنامه به طرف قرارداد صورت می‌گیرد. به طور خاص، ارسال اظهارنامه به طرف مقابل قبل از طرح دعوا برای اعلان اراده‌ی شما برای فسخ قرارداد است. لازم به ذکر است که اگر در هنگام عقد قرارداد، خیارها از طرفین ساقط شده باشد، طرفین نمی‌توانند ادعایی داشته باشند.
2- مرحله دوم: تایید فسخ قرارداد توسط دادگاه
پس از ارسال اظهارنامه، باید دعوایی تحت عنوان تایید فسخ قرارداد در دادگاه صالح مطرح کنید. برای فسخ قرارداد، شما باید به دادگاه مراجعه کرده و از دادگاه درخواست کنید تا فسخ قرارداد شما را تأیید کند. این اراده‌ی شماست که قرارداد را فسخ می‌کند، اما اراده‌ی شما و همچنین وجود سبب قانونی فسخ باید توسط دادگاه احراز و اثبات شود.
جهت مشاوره حقوقی با وکیل پایه یک دادگستری با شماره های مندرج در سایت تماس حاصل فرمایید.
ارتباط با ما:
گروه تبلیغاتی تابلوشو
